Kerndoel 1 – Criminaliteit in de maatschappij

Criminaliteit als begrip

Het begrip criminaliteit (als tijd- en plaatsgebonden begrip) kunnen uitleggen.

Iedereen heeft waarden (wat je goed, belangrijk, waardevol vindt). Op basis daarvan ontstaan normen (afspraken over hoe je je naar elkaar toe gedraagt). Normen zijn ongeschreven regels. Zo zijn er bijvoorbeeld fatsoensnormen of groepsnormen.

Een wet is een geschreven regel: een door de overheid vastgestelde regel die voor iedereen geldt. Wetten zijn ontstaan op basis van de waarden in een maatschappij.

Criminaliteit is gedrag dat door de wet strafbaar gesteld wordt.

In het wetboek van strafrecht staan alle bepalingen over strafbraak gedrag:

• Overtredingen: kleine criminaliteit: vervelend of gevaarlijk
Bijvoorbeeld: wildplassen, openbaar dronkenschap en verboden terrein betreden (artikel 461)

> Maximaal 1 jaar hechtenis, meestal geen strafblad, behandeld door kantonrechter.

• Misdrijven: zware criminaliteit: hierbij vallen slachtoffers
Bijvoorbeeld: moord, doodslag, vandalisme, mishandelingen, verkrachting, inbraak, diefstal en heling.

> Maximaal levenslange gevangenisstraf, altijd een strafblad, behandeld door strafrechter.

Overtredingen en misdrijven worden ook wel delicten genoemd.

Daarnaast zijn nog er andere wetboeken waarin gedrag strafbaar kan worden gesteld, zoal de Wegenverkeerswet (misdrijf: rijden onder invloed, doorrijden na een ongeval / overtreding: zonder helm op een bromfiets, door rood rijden), Wet Economische Delicten en Opiumwet (drugswet). Ook moeten alle Nederlanders zich houden aan de rechtsregels van de Europese Unie en internationale verdragen.

De rechters vatten de wet op een bepaalde manier op: jurisprudentie, letterlijk rechtsopvatting, is het geheel van uitspraken die door (Nederlandse) rechters zijn gedaan. Rechters kijken naar uitspraken van andere rechters, om zo min mogelijk van elkaar te verschillen bij uitspraken.

---

Criminaliteit is een tijd gebonden begrip: opvattingen over criminaliteit en hoe dit kan worden voorkomen of bestreden veranderen in de loop van tijd. Hierdoor ontstaan nieuwe rechtsregels. Ook is Criminaliteit is een plaatsgebonden begrip: opvattingen over criminaliteit verschillen per land/cultuur.

Voorbeelden van beide: afschaffing godslastering, bestraffen homoseksualiteit, legalisering prostitutie, softdrugsbeleid (gedoogbeleid) en abortus- en euthanasiewet

Criminaliteit als maatschappelijk probleem

Benoemen en herkennen waarom Criminaliteit een maatschappelijk probleem is.

Criminaliteit is een maatschappelijk probleem.

2 duidelijke kenmerken:

• Criminaliteit is een sociaal probleem: veel mensen hebben er last van en het is in strijd met normen en waarden. Mensen vinden dat er actie moet worden ondernomen om het tegen te gaan. Er is in de samenleving veel schade door criminaliteit.

• Criminaliteit moet worden opgelost door de politiek of een gezamenlijke actie. Bij politieke partijen staat het bestrijden van criminaliteit op de politieke agenda. Ook zijn het ‘handhaven van de openbare orde’ en zorgen voor veiligheid functies van de overheid.

Daarnaast zijn er ook vaak 3) verschillende meningen over de oplossing en 4) is er veel media aandacht voor. Kortom: Criminaliteit is een Maatschappelijk vraagstuk (AMV).

Gevolgen van criminaliteit

De materiële- en immateriële gevolgen van criminaliteit kunnen benoemen en herkennen.

Criminaliteit als maatschappelijk probleem blijk, naast de 4 bekende kenmerken van het AMV, ook uit de gevolgen van criminaliteit voor burgers en samenleving.

Materiële schade: schade die is uit te drukken in geld.

• criminaliteit berokkent schade aan burgers, bedrijven en de overheid
• de bestrijding van criminaliteit kost de overheid geld; burgers merken dit via hun belastingen
• de kosten die voortvloeien uit particuliere beveiliging
• bedrijven rekenen schade als gevolg van criminaliteit vaak door in de prijzen voor hun producten of diensten. De burger merkt dit als consument
• verzekeringsbedrijven berekenen hogere premies
• burgers en bedrijven nemen maatregelen om criminaliteit te voorkomen: woningbeveiliging, camera‟s in winkels, particuliere bewakingsdiensten

Immateriële schade: schade die niet is uit te drukken in geld.

• gevoelens van angst en onveiligheid
• burgers voelen zich in hun bewegingsvrijheid beperkt
• optreden van emotionele en geestelijk schade vooral bij gewelddadige delicten
• aantasting van het rechtsgevoel, morele verontwaardiging
• verandering van opvattingen over goed en kwaad – normvervaging
• verlies aan vertrouwen in politiek en overheid
• bedreiging van de rechtsstaat: gevaar voor eigenrichting

Cijfers en statistieken

De soorten en voor- en nadelen van de verschillende cijfers en statistieken weten.

Om een beeld van de criminaliteit in nederland te krijgen, wordt gebruik gemaakt van:

1. Politiestatistieken: cijfers over strafbare feiten die bij de politie bekend zijn.
Kanttekeningen:
• veel misdrijven en overtredingen zijn niet bekend bij de politie
• zichtbare vormen van criminaliteit (bv. geweld, verkeersdelicten) zijn vaker bekend dan minder zichtbare vormen, zoals bijvoorbeeld fraude
• niet iedereen doet aangifte: van sommige misdrijven (bv. diefstal en inbraak) wordt meer aangifte gedaan dan van andere (bv. seksueel geweld of vandalisme) – hierdoor kloppen de statistieken vaak niet
• de bevolking groeit, de cijfers groeien niet altijd mee (bv. dus 5% zou bijv. 4% moeten zijn)
• selectief opsporingsbeleid beïnvloedt de cijfers: waar de politie zich meer aandacht aan besteed (soort criminaliteit, groepen in de samenleving) zal ook meer cijfers opleveren

2. Slachtofferonderzoek: enquêtes onder willekeurige burgers die slachtoffer zijn geweest van misdrijven
Voordeel: ook niet-aangegeven misdrijven komen zo in de cijfers naar voren
Kanttekeningen:
• er kan een emotionele drempel bestaan voor het beantwoorden van vragenlijsten;
• voor sommige vormen van criminaliteit zijn niet altijd aanwijsbare slachtoffers bijvoorbeeld vernielingen van openbaar bezit

Op basis van slachtofferonderzoek blijkt het aantal delicten veel hoger dan volgens de politiestatistieken.

3. Daderonderzoek: enquêtes onder onderzochte burgers die ergens van verdacht waren
Voordeel: ook niet-ontdekte delicten, zoals bijvoorbeeld fraudezaken (bedriegen), komen in de cijfers
Kanttekening:
• het is mogelijk dat personen niet altijd een eerlijk antwoord geven, zeker bij daders van zware misdrijven

Beeldvorming door de media

Herkennen en benoemen welke rol massamedia heeft bij de beeldvorming van criminaliteit.

Massamedia berichten relatief vaak over criminaliteit: het is belangrijk nieuws en levert kijkcijfers op.

De media bepalen voor een belangrijk deel de beeldvorming over criminaliteit. Deze beeldvorming klopt niet altijd: agressieve, zware criminaliteit lijkt relatief meer aanwezig dan het in werkelijkheid is: vermogenscriminaliteit komt bijvoorbeeld veel vaker voor. Ook besteden niet alle massamedia evenveel en op dezelfde manier aandacht aan criminaliteit: de ene nieuwsbron is zakelijk en de ander is sensationeel. Uit onderzoek blijkt dat mensen die sensatiekranten lezen zijn vaker bezorgd zijn over criminaliteit.

De media dragen zo bij aan het stereotyperen (vaststaand, simpel beeld neerzetten) van criminaliteit: mensen denken zo bijvoorbeeld dat vooral jongeren (en) allochtonen crimineel zijn omdat deze groep vaak op een bepaalde manier in het nieuws komt.

De media bepalen voor een belangrijk deel de publieke opinie (algemene mening in samenleving): mensen krijgen door de media een duidelijke mening over het voorkomen en bestraffen van criminaliteit.

Volgens sommigen ontstaat crimineel gedrag door de media, bijvoorbeeld door geweldadige films en games.