Kenmerken rechtsstaat
Principes van de rechtsstaat herkennen en benoemen.
Nederland is een rechtsstaat: een staat (land) waarvan de macht geregeld en beperkt wordt door het recht. De rechten van burgers worden door wetten beschermd tegen de macht van de overheid.
Kenmerken van onze rechtsstaat zijn:
1. Burgers worden beschermt tegen de macht van de overheid.
2. De overheid dient de rechtsorde te handhaven met wettelijke middelen en daarbij dient de overheid de rechten van de burger te waarborgen.
Uitgangspunten straf- procesrecht
Belangrijke uitgangspunten van het rechtssysteem benoemen en herkennen.
Belangrijke uitgangspunten van ons rechtssysteem zijn:
• In de wet staat wát strafbaar is en wat de maximale straf is. Alleen zo kun je berecht worden
• Je bent onschuldig totdat je schuld is bewezen: als er geen bewijs is volgt vrijspraak
• Je hebt recht op een eerlijk proces voor een onafhankelijke en onpartijdig rechter
• Er wordt rekening gehouden met de achtergrond en persoonlijkheid van de dader:
iemand kan bijvoorbeeld ontoerekeningsvatbaar zijn (bv. geestelijk ziek).
• Er wordt rekening gehouden met de situatie waarin het delict plaats vond: zo kan het noodweer of overmacht zijn en dan is het niet strafbaar
• Er wordt rekening gehouden met de ernst van het delicht: er is een verschil tussen overtredingen en misdrijven. Zie: kerndoel 1 – Criminaliteit als begrip
Ook is er jeugdstrafrecht:
– Jongeren onder de 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk worden vervolgd.
– Jongeren tussen de 12- en 18 jaar staan voor een kinderrechter. Dit is een gesloten rechtszaak waar andere straffen gelden: zij kunnen geen gevangenisstraf krijgen maar wel naar een tuchtschool worden gestuurd (tot 16 jaar maximaal 2 jaar, vanaf 16 jaar maximaal 1 jaar).
– Jongeren tot 18 jaar kunnen als maatregel ondertoezichtstelling krijgen: er wordt dan een gezinsvoogd aangewezen die op de jongere moet letten.
– Bij zeer zwaar misdrijven (bijv. moord) kunnen jongeren als volwassene worden berecht
Organisatie Rechtspraak
Weten hoe ons rechtssysteem werkt.
Het rechtssysteem in Nederland kent 3 rechterlijke instanties:
1. Rechtbank
Kantonrechters behandelen overtredingen (kantonsector)
Strafrechters behandelen misdrijven (strafsector)
Een verdachte of officier van justitie kan in hoger beroep gaan als hij het niet eens is met het vonnis (uitspraak) van de rechter. De rechtszaak wordt dan door het Gerechtshof opnieuw behandeld.
2. Gerechtshof
Behandelen hoger beroep tegen vonnis van strafrechter
Ook hierna kan de verdachte of officier van justitie in hoger beroep gaan.
3. Hoge Raad
Behandelen hoger beroep tegen vonnis gerechtshof
Toetsen vonnis rechtbank en gerechtshof, niet of verdachte schuldig is: geven géén nieuw vonnis.
Het rechtssysteem is ingedeeld in 4 verschillende sectoren (soorten delicten):
• Sector kanton: overtredingen
• Sector strafrecht: misdrijven
• Sector civiel: bijv. scheidingen, schulden
• Sector bestuursrecht: bijv. bouwvergunning, vreemdelingenzaken
De Rechtszaak
Weten hoe een rechtszaak verloopt.
Volgorde en rollen van een rechtszitting zijn als volgt:
1. opening
De Rechter opent de rechtszitting en zit de zaak voor
2. aanklacht/ tenlastelegging
De officier van justitie leest op waarvan de verdachte wordt beschuldigd
3. verhoor van getuigen en deskundigen
De officier van justitie (of het slachtoffer) en de verdachte (zijn advocaat) mogen getuigen of deskundigen oproepen om hun verhaal te onderbouwen.
De rechter ondervraagt hen tijdens de zitting, maar de officier van justitie of een advocaat mag dat ook.
4. verhoor van verdachte
De rechter verhoord de verdachte
5. requisitoir
De officier van justitie leest op basis van het bewijs een strafeis voor
6. pleidooi
De advocaat verdedigt op basis van het bewijs de verdachte
7. laatste woord
De verdachte heeft recht op het laatste woord (laatste dingen die hij wilt zeggen)
8. uitspraak
De rechter doet uitspraak / spreekt het vonnis uit.
Bij misdrijven kan dit soms meerdere rechtszaken duren.
Als een verdachte niet komt opdagen (verstek laat gaan), kan hij wel worden veroordeeld. Een verdacht mag soms zijn eigen verdediging voeren. Nederland kent geen juryrechtspraak.
Rechters letten er op dat zij een zelfde soort straf geven als dat andere rechters hebben gedaan in vergelijkbare zaken. Er wordt gelet op jurisprudentie: Uitspraken (vonnissen) van rechters waaruit blijkt hoe ze denken over de toepassing van bepaalde wetten. Zo wordt er wekelijks een nieuwsbrief verstuur waardoor rechters ven elkaars vonnissen op de hoogte kunnen blijven.
Rollen Rechtssysteem
De taken, rechten en plichten van belangrijke rollen binnen ons rechtssysteem (her)kennen.
Politieagent
Valt onder gezag van de burgemeester (bijv. bij voetbalwedstrijden)
Valt onder verantwoordelijkheid van de officier van Justitie
Taken:
– zorgt voor daadwerkelijke handhaving van de openbare orde
– opsporing van strafbare feiten (strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde)
– verlenen van hulp
– preventie (voorkomen)
– dienstverlening en geven van service en advies
– opstellen proces-verbaal (omschrijving delict: personen, tijdstip, plaats etc.).
Dit vormt de basis voor een rechtszaak en de uitspraak van de rechter.
Om dit te kunnen doen, heeft een politieagent het recht om iemand..
.. staande te houden
.. te fouilleren
.. een bekeuring geven
.. om zijn gegevens of identiteitsbewijs te vragen
.. mee te nemen naar het bureau
In de wet staat precies omschreven wat een politie agent wel- en niet mag: zijn bevoegdheden. De bevoegdheden van een politieagent kunnen soms botsen met het handhaven van de rechtsorde: de politie mag soms iets niet doen terwijl het misschien wel wenselijk is.
Verdachte
Iemand waarvan een redelijk vermoeden is dat hij iets strafbaars heeft gedaan.
Een verdachte heeft het recht om ..
.. te zwijgen
.. te weten waarvan hij verdacht wordt
.. ondersteund te worden door een advocaat of raadsman, ook als hij dit niet kan betalen.
De politie moet dit benoemen bij de arrestatie
.. om in hoger beroep te gaan (naar gerechtshof of daarna Hoge Raad toe gaan)
.. een maximale tijd in voorlopige hechtenis te worden gehouden (in verzekering worden gesteld):
> Maximaal 6 uur voor verhoor (exl. nacht). De officier van justitie kan dit verlengen naar 4 dagen en, met toestemming van de rechter, naar maximaal 102 dagen.
De rechten van een verdachte (bijv. het recht om te zwijgen) maken het opsporen
en vervolgen van iemand soms lastig: dit kan nadelig zijn voor een slachtoffer.
Een verdachte heeft de plicht om ..
.. zijn identiteitsbewijs tonen (vanaf 14 jaar) – hier mag alleen met reden om gevraagd worden
.. foto’s van zich laten nemen en vingerafdruk geven als een identiteitsbewijs ontbreekt
.. mee te werken aan een DNA onderzoek
De wet beperkt de overheid om te straffen: iemand mag niet 2 x voor het zelfde worden gestraft, misdrijven en overtredingen kunnen verjaren (na een X aantal jaar kun je niet meer worden opgepakt), er zijn maximale straffen.
Slachtoffer
Iemand die slachtoffer is van een misdrijf.
Een slachtoffer heeft het recht om ..
.. slachtofferhulp te krijgen (via speciale bureaus)
.. te spreken bij een zitting
.. een schadevergoeding te vragen via de officier van justitie.
De rechter kan de verdachte verplichten die te betalen. Dit staat los van een boete.
Officier van justitie
Spreekt namens het Openbaar Ministerie (OM), leidt de politie bij opsporing strafbare feiten.
Brengt de verdachte voor de rechter, is de openbare aanklager, zorgt dat vonnis wordt uitgevoerd.
Kan besluiten de zaak te seponeren (iemand niet te laten vervolgen), bijvoorbeeld:
– er is onvoldoende bewijs
– het gepleegde delict is te klein in verhouding tot de straf die er kan komen
– er wordt een schikkingsvoorstel gedaan: de verdachte betaalt een bedrag
Reclassering
Bureau die een (ex-)verdachte begeleid. Hebben een rol voor, tijdens en na het strafproces.
Zij houden toezicht, rapporteren aan de officier van justitie en ontwikkelt en voert taakstraffen uit. Ook begeleiden zij mensen die uit de gevangenis komen. Dit alles met als doel om herhaling van crimineel gedrag te voorkomen.